با چهل مورد از کُشنده های خلاقیت آشنا شویم(مهم ترین موانع خلاقیت کودکان)

این روزها بحث خلاقیت بسیار داغه و اکثر والدین و معلمان به دنبال راه هایی برای افزایش خلاقیت کودکان هستند. این مسئله نشون می ده که ما بیشتر از گذشته به اهمیت خلاقیت و ارزش اون در زندگی، پیشرفت و موفقیت فرزندانمون آگاهی پیدا کرده ایم.

در این مطلب به نکات ارزشمندی در مورد پرورش خلاقیت کودکان اشاره می کنم و امیدوارم که برای والدین علاقمند مفید واقع بشه.

نکته: این مقاله قبلاً به صورت فایل صوتی در دوران طلایی منتشر شده است. در صورت تمایل می توانید به جای مطالعه مقاله، همین مطلب را از اینجا بشنوید.

 

خلاقیت چیست؟

واقعیتش اینه که تا به حال هیچ تعریف مشخص و یکسانی از خلاقیت که مورد توافق همه باشه ارائه نشده. بعضی ها اونو یه موضوع فردی می دونن و بعضی اجتماعی، بعضی اونو یک محصول می دونن و بعضی ها یک فرایند…

اما مواردی رو که میشه به عنوان نقاط مشترک بین همه تعاریف موفقیت پیدا کرد، این سه مورد هستند:

ایده های تازه و نو، ارزشمندی و مناسب بودن و اکتشافی بودن.

بر این اساس شاید بهترین و خلاصه ترین تعریف خلاقیت این باشه:

هر اثر نو و ارزشمندی که از طریق اکتشاف حاصل شده باشه.

 

ویژگی های افراد خلاق 

افراد خلاق توانمندی تولید ایده های بیشتری دارند.

انعطاف پذیری ذهنیشون زیاده و می تونن به پدیده ها و اتفاقات از زوایای مختلف و متفاوتی فکر کنند.

ایده هایی ابتکاری می دهند که به ذهن کمتر کسی خطور می کنه.

بدون وجود پاداش های بیرونی و فقط به خاطر انگیزه های درونی و علاقمندی خودشون به طور مستمر و پیگیر روی موضوع مورد علاقه شون کار می کنند.

و در بین افراد همسطح خودشون ابداعات و ابتکاراتی نشون می دهند که در سایرین وجود نداره.

کُشنده های خلاقیت:

 

 

نکته بسیار مهم درباره خلاقیت اینه که خلاقیت رو هم می شه رشد و گسترش داد و هم میشه نابود کرد.

همه کودکان خردسال، از خلاقیت بالایی برخوردارند. دانش آموزان در سال های ابتدایی مدرسه، توانایی های خلاق سرشاری دارند، اما وقتی به سنین بالاتر می رسند و در کلاس های بالاتر، خلاقیت اونا کاهش پیدا می کنه و این روند ادامه داره تا جایی که دانش آموزان اغلب از معلمان خودشون خلاق ترند.

این نشون میده که عوامل و شرایطی وجود داره که سبب میشن خلاقیت کودکان روز به روز کمتر و کمتر بشه.

شناختن موانع خلاقیت به ما کمک می کنه که حتی اگر نمی تونیم خلاقیت کودکان رو با روش های درست گسترش بدیم، دست کم با انجام ندادن این کارها و یا به حداقل رسوندنشون در برخورد با کودکان، موانع کمتری برای خلاقیت اونا ایجاد کنیم و خلاقیتشون رو نابود نکنیم.

چون از بین رفتن بازدارنده ها و موانع خودش می تونه کمکی باشه به پیشرفت و افزایش خلاقیت کودکان.

بیایید نظرات چند نفر از برجسته ترین کارشناسان و پژوهشگران حوزه خلاقیت دنیا رو در این باره بشنویم.

نظرات کارشناسان حوزه خلاقیت کودکان:

تورنس:

 تورنس که یکی از پیشگامان زمینه خلاقیت محسوب میشه موانع جدی خلاقیت رو تحت عنوان کُشنده های خلاقیت، این طور مطرح می کنه:

۱_اصرار بر اینکه بچه ها هر چیزی رو به شیوه درست انجام بدهند، چون اینکه بچه ها فکر کنند هر چیزی فقط یک راه درست داره، مانع تلاش اونا برای پیدا کردن راه های جدید میشه.

۲_اصرار بر اینکه بچه ها واقع گرا باشند، چون این کار قوه تخیل و تصور اونا رو متوقف می کنه.

۳_مقایسه کردن بچه ها با هم

۴_بی توجهی به کنجکاوی بچه ها

ترزا آمابیل:

ترزا آمابیل کُشنده های خلاقیت کودکان رو چهار چیز می دونه:

۱_ارزیابی:

توجه زیاد به ارزیابی، سنجش کودکان و امتحان، خلاقیت کودک رو کم می کنه و ذهن اونو درگیر نحوه ارزیابی می کنه. این همون آسیبیه که امتحان های معمول به خلاقیت کودکان ما وارد می کنند.

۲_پاداش‌:

پاداش دادن انگیزه های درونی رو کاهش میده. آمابیل معتقده که پاداش ممکنه در کارهای ساده نقش مثبتی داشته باشه اما در کارهایی که به بصیرت نیاز دارند، یک مانع بزرگ محسوب میشه.

۳_رقابت:

با توجه به تفاوت های فردی، رقابت باعث احساس فشار و نابود کردن خلاقیت میشه.

۴_انتخاب محدود:

خلاقیت در محیط های دربسته و محدود رشد نمی کنه و محدودیت های زیاد بیرونی خلاقیت رو کاهش میده.

اسبورن:

اسبورن موانع خلاقیت رو در این موارد می دونه:

۱_عادت های قبلی:

یکی از دلایل اینکه ما هر چی بزرگتر میشیم خلاقیتمون کمتر میشه اینه که ما قربانی عادت هامون میشیم.

تحصیلات و تجربیات عوامل بازدارنده ای در ما ایحاد می کنند که ذهن ما رو سمت بسته بودن سوق می دهند و این عوامل در برخورد ما با مسائل خلاق، مانع ایجاد می کنند.

۲_همرنگ جماعت شدن:

ترس از احمق جلوه کردن به نظر دیگران، با عدم تمایل به متفاوت بودن از دیگران همراهه. این تمایل به همرنگ جماعت بودن ، سنت گرایی  رو با خودش به همراه داره و سنت گرایی از عوامل مهم دلسرد کننده خلاقیت محسوب میشه.

ماروین برتل:

ماروین برتل از کُشنده های خلاقیت چنین یاد می کنه: 

“ما خلاقیت را نابود می کنیم وقتی که: 

۱_بچه ها رو تشویق  کنیم که به جای بیان عقایدشون تقلید کنند و از نظرات دیگران استفاده کنند.

۲_به جای دادن بازخورد به کار اونا، تنها بهشون نمره میدیم.

۳_به جای تعریف و بیان مسئله فقط یک مثال می زنیم.

۴_نظم و ترتیب و آراستگی رو به جای کارهای اساسی ترو پرمعنی تر تحسین می کنیم.

۵_به جای بررسی روش های حل مسئله یک جواب مشخص ارائه میدیم.

۶_به جای پرسیدن پرسش های باز، پیشنهادهایی ارائه میدیم.”

یک تحقیق جالب:

در یک طرح تحقیقاتی از گروهی از معلمان خواسته شد تا فرض کنند خلاقیت یک خصوصیت بده و ما قراره اونو نابود کنیم. به معلم ها گفته شد، پیشنهادهای خودشون رو برای از بین بردن اون ارائه کنند.

مهم ترین جواب های معلمان اینها بودند:

• کلیشه ای بودن سؤال و جواب ها
• تأکید بر ساکت بودن دانش آموزان
• وابسته کردن افراد
• استفاده مطلق از مقررات وضع شده قبلی 
• گرفتن قوه تفکر دانش آموزان
• عدم توجه به نکات مثبت بچه ها
• ندادن اجازه صحبت به دانش آموزان
• بی تفاوتی نسبت به دانش آموز
• کوچک شمردن کار دانش آموز
• بی توجه بودن به کار او
• از بین بردن انگیزه های درونی و تأکید بر پاداش های بیرونی
• نادیده گرفتن فرایند یادگیری و توجه به حاصل کار 
• دادن پاسخ فوری به سؤالات دانش آموز
• مقایسه دانش آموزان با هم
• اهمیت ندادن به نوشته های بچه ها
• جواب ندادن به سؤالات بچه ها
• انجام ندادن کارهای عملی در کلاس
• تنبیه کردن بچه ها با دادن جریمه
• سرکوب سؤالات
• معلم محوری
• محدود بودن به کتاب و معلومات آن
• درس دادن به شیوه سخنرانی
• رونویسی دورس
• تأکید بر دادن جواب های کاملاً مطابق کتاب

سپس از معلمان پاسخ دهنده خواسته شد تا ببینند کدام یک از این موارد در کلاس اونا وجود داره. متأسفانه اغلب معلمان اذعان داشتند که اکثر این موارد در کلاس اونا وجود داشته است.

جمع بندی:

خلاقیت به طور ذاتی در همه انسان ها وجود داره و کودکان در سنین پایین از خلاقیت بالایی برخوردارند.

رفتارها، اعمال و اقدامات بزرگسالان در مقابل کودکان در بسیاری از موارد سبب سرکوب و از بین رفتن خلاقیت کودکان می شه.

بسیاری از این اعمال، به عنوان شیوه های مرسوم و حتی مطلوب تربیتی و یا آموزشی محسوب می شن و والدین و معلمان معمولاً نسبت به این اقدامات یا شیوه های خود کوچکترین تردیدی ندارند. در حالی که همین اقدامات، نابود کننده خلاقیت در کودکان هستند. مواردی مثل ایجاد و اصرار بر رعایت بی چون و چرای قوانین و یا تأکید بیش از حد بر نظم و انضباط و آراستگی و سایر مواردی که در مقاله به اونا پرداخته شد.

با حذف و یا حداقل کاهش چنین مواردی در رفتارهای خودمون می تونیم گامی در جهت پرورش خلاقیت در فرزندان و یا دانش آموزانمون برداریم.

منبع این مطالب، کتاب “یادگیری خلاق، کلاس خلاق” نوشته دکتر افضل السادات حسینی است.

مطالب پیشنهادی:

14 بازی و فعالیت مناسب برای تقویت و افزایش هوش زبانی در کودکان

 

چگونه تقویت حافظه تصویری کودکان سبب بهبود املا در آن ها می شود؟