9 راه گسترش گنجینه لغات کودک (راهکار مهم افزایش درک مطلب و قدرت بیان)
گنجینه لغات کودک:
گنجینه لغات کودک شما حاوی چند کلمه است؟
به عبارت ساده تر کودک شما چند کلمه در حافظه خود دارد؟
او برای رساندن منظور خود از چه واژه هایی استفاده می کند؟
در طول روز یا حتی در طول هفته و ماه چند کلمه جدید و متفاوت و یا به اصطلاح بزرگتر از سنش از او می شنوید؟
او معمولاً واژه ها و اصطلاحات جدید را از چه منبعی به دست می آورد؟
اگر بخواهید لیستی از کلمات مورد استفاده او و یا کلماتی که از آنها استفاده نمی کند، اما معنای آنها را می داند بنویسید، تعداد آن ها به چند کلمه می رسد؟
گنجینه واژه ها، دایره لغات، گنجینه لغات، دایره واژگان و همه مترادف های آن ها، به کلماتی که هر فرد می شناسد، معنای آنها را می داند و از آنها در صحبت کردن و یا نوشتن استفاده می کند، اشاره دارند.
کودکان با شروع فرایند زبان آموزی که از همان بدو تولد و حتی از قبل از آن آغاز می شود، شروع به دریافت و ثبت واژه ها و اصطلاحات مربوط به زبان پیرامون خویش می کنند و کم کم این توانایی را پیدا می کنند که آنها را به زبان آورده و از آنها استفاده کنند. به این طریق روز به روز به تعداد این کلمات افزوده می شود.
این روند رو به رشد ادامه دارد و می تواند تا پایان عمر نیز ادامه یابد، اما عواملی وجود دارند که باعث می شوند این اتفاق کُند و یا در بعضی افراد متوقف شود.
در ادامه به این عوامل بیشتر می پردازم.
گنجینه واژگان ما شامل چه کلماتی می شود؟
بر اساس درک و کاربرد کلمات، من آنها را در چهار گروه طبقه بندی می کنم.
1_کلماتی که معنا و کاربرد آنها را نمی دانیم.(این کلمات در دایره واژگان ما قرار ندارند.)
2_کلماتی که معنای تقریبی آنها را با توجه به استفاده ای که از آن کلمه شده است، تا حدود زیادی متوجه می شویم، اما معنای دقیق آن ها را نمی دانیم.
3_کلماتی که معنای آنها را کاملاً درک می کنیم ولی در زمره کلماتی که خود ما از آنها در مکالمات و یا نوشته های خود استفاده می کنیم، قرار ندارند.
4_کلماتی که هم معنای آنها را می دانیم و هم به طور مرتب و یا گهگاه از آنها در مکالمات و نوشته های خود استفاده می کنیم.
هر چه تعداد کلمات موجود در گروه چهارم بیشتر باشند، ما از قدرت بیان بالاتر و شیوایی و زیبایی بیشتری در کلام و نوشتار خود بهرمند خواهیم بود.
کلمات گروه سوم و دوم هر چند تأثیری در بیان و نوشتار ما ندارند، اما سبب درک بالاتر و بهتر ما از کلام دیگران، چه به صورت گفتاری و چه نوشتاری، می گردند. یا به عبارت بهتر درک مطلب ما را افزایش می دهند.
استفاده عملی و واقعی و در کنار آن اندکی تلاش برای یادگیری معانی و انجام تمرین های مناسب، کلمات را به مرور از گروه اول به گروه دوم و سپس در صورت استمرار به دسته های سوم و نهایتاً چهارم، هدایت می کند.
چه کودکانی گنجینه لغات وسیع تری دارند؟
کودکانی که هوش زبانی بالاتری دارند، کلمات و اصطلاحات بیشتری را در ذهن خود دارند و بازی با واژه ها را بهتر از سایر همسالان خود بلدند. آن ها با توجه و دقت بیشتری به سخنان اطرافیان خود گوش می کنند و یادگیری کلمات جدید و به کار بردن آنها برایشان شیرین و لذت بخش است. بنابراین کودکانی که در زمینه هوش زبانی قوی تر هستند، معمولاً از گنجینه لغات غنی تری برخوردارند.
از طرفی پژوهش ها نشان می دهند که معمولاً دختران در استفاده از کلام و مهارت ها و هوش زبانی تواناتر از پسران همسن و سال خود هستند.
اما نکته بسیار مهم که بیش از دو مورد فوق اهمیت دارد، توجه به نقش محیط بر افزایش توانایی کودکان در این زمینه است.
کودکانی که در محیط های غنی تر از نظر کلامی متولد شده و زندگی می کنند، از گنجینه لغات گسترده تر و غنی تری برخوردار هستند.
ویژگی های کودکانی که گنجینه لغات گسترده تری دارند، چیست؟
آنها در استفاده از واژه ها ماهرانه تر عمل می کنند، خوش بیان و خوش صحبت ترند و از درک مطلب بالایی برخوردار هستند. چنین کودکانی اگر با بازدارنده های درونی یا بیرونی مانند کمرویی یا اعتماد به نفس پایین و یا ممانعت بزرگسالان مواجه نباشند، قدرت بیان بالایی دارند، بسیار خوب می توانند در جمع صحبت کنند، منظور خود را برسانند و از گفتاری شیوا، برخوردار خواهند بود.
احتمال زیادی وجود دارد که این کودکان در سنین مدرسه نیز در زبان آموزی یعنی یادگیری خواندن و نوشتن و نیز در دروسی مانند املا و خصوصاً انشا بسیار توانا باشند. زیرا واژه های متعددی که در حافظه خود دارند، به آنها کمک می کند که متن هایی زیباتر، خلاقانه تر و جذاب تر بنویسند و از کلیشه های رایج جمله سازی و انشانویسی که دانش آموزان با آن ها مواجهند دوری گزینند.
برای پرورش فرزندی با دایره لغات وسیع چه کنیم؟
پرورش این مهارت در کودکان مانند هر مهارت دیگری نیازمند آگاهی والدین و فراهم کردن محیطی است که محرک و تقویت کننده باشد.
محیط و افرادی که به دلایل و اشکال گوناگون، کودک را از صحبت کردن منع می کنند، نمی توانند بستر و شرایط مناسبی برای تقویت این مهارت در کودک فراهم آورند.
به عکس صحبت کردن هدفمند با کودک و نیز تشویق او به سخن گفتن، از مواردی هستند که به پرورش این ویژگی در او کمک شایانی می کنند.
بازدارنده های گسترش گنجینه لغات کودک
1-استفاده از واژه های تکراری در گفتگو با کودک
بسیاری از مکالمات والدین با کودکان، در حد رفع نیاز صورت می گیرد و چنین صحبت هایی به تعداد محدودی کلمه تکراری نیازمند است. بنابراین کودک و والدین، مرتباً از همان واژه ها و اصطلاحات همیشگی استفاده می کنند. این روند نمی تواند تأثیری در یادگیری و اضافه شدن کلمات جدید به حافظه کودک داشته باشد.
در مقابل، برنامه ریزی برای صحبت کردن هدفمند راجع به موضوعاتی که برای کودک تازگی و جذابیت داشته باشند، او را به شنیدن، فهمیدن و استفاده از واژه های جدید بیشتری هدایت می کند.
2-دست کم گرفتن کودک در فهم کلمات و استفاده از کلمات پیش پا افتاده
معمولاً صحبت کردن با یک کودک خردسال، به صورت ناخودآگاه ما را بر می انگیزد، که صحبت های خودمان را ساده سازی کنیم و کلماتی به کار ببریم که احتمال می دهیم کودک معنای آن ها را می داند. اما همین موضوع نیز سبب می شود که کودک از شنیدن کلمات و اصطلاحات جدید و متفاوت محروم گردد. در هر صورت کودک برای یادگیری کلمات تازه لازم است که با آن ها مواجه شود، معنای آن را بپرسد و به تدریج آن را به گنجینه واژگان خود بیفزاید.
3-غنی نبودن گنجینه لغات والدین
متأسفانه بسیاری از خود ما بزرگسالان، از گنجینه واژگان غنی و پرباری برخوردار نیستیم و نمی توانیم الگوی رفتاری مناسبی برای فرزند خود باشیم.
والدینی که خود مرتباً از کلمات پیش پا افتاده و تکراری و در حد رفع نیاز روزمره استفاده می کنند و دوستی چندانی با کلمات ندارند، به خودی خود کودک را از یکی از عوامل ارزشمند محیطی یعنی یک مصاحب و هم کلام توانا محروم می کنند.
مطالعه کتاب، پیدا کردن کلمات جدید از واژه نامه و تلاش برای آشنایی و استفاده از واژه های تازه و حتی حل جدول های کلمات، راهکارهای مناسبی برای افزایش گنجینه لغات بزرگسالان هستند.
4-عادت به استفاده از تعداد محدودی واژه و عدم به کارگیری سایر مترادف های کلمات
نوع صحبت کردن و اساساً استفاده از کلمات نیز می تواند به یک عادت رفتاری تبدیل گردد.
اغلب افراد با وجود آنکه کلمات زیادی را می شناسند و معنا و کاربرد آنها را می دانند، به استفاده از یک سری کلمات تکراری و محدود عادت کرده و همواره در سخن گفتن خود، همین لغات را به کار می برند. این عادت می تواند از کودکی و با تأثیر گرفتن از اطرافیان و محیط در ما شکل بگیرد.
5-مطالعه اندک
اگر نگوییم مهم ترین، مطمئناً یکی از مهم ترین راه ها برای افزایش گنجینه لغات کودک و نیز افراد بزرگسال، مطالعه کتاب است.
کتابها ما را با واژه هایی جدید آشنا کرده و یا کلمات فراموش شده قبلی را به یادمان می آورند.
مطالعه مداوم، ناخودآگاه کلمات جدیدی به منبع کلمات حافظه ما اضافه کرده و به مرور آنها را به کلمات کاربردی ما تبدیل می کنند.
از آنجایی که کتابها اغلب کاربرد دقیق یک واژه را به خواننده نشان می دهند، فرد در حین مطالعه و با توجه به محتوای متن، علاوه بر فهم معنای اصلی، کاربرد صحیح واژه ها را نیز فرا می گیرد.
5-سخن گفتن کودکانه
معمولاً والدین در صحبت کردن با کودکان از معادل های بچگانه کلمات استفاده می کنند. کلماتی مانند هاپو، بعبعی، نی نی، پیشی و …از این دست کلمات هستند.
این موضوع باید به مرور و با افزایش سن و توانا شدن او برای تلفظ و درک معانی بیشتر، تغییر کند و کودک بایستی با اصل واژه ها آشنا گردد.
6-کتاب خواندن به زبان گفتاری و لحن عامیانه
بسیاری از والدین، کتاب ها را به صورت گفتار عامیانه برای کودک می خوانند؛ یعنی به همان شکلی که برایشان داستان تعریف می کنند.
این شیوه برای کودکان خردسال مناسب است و سبب قابل فهم تر شدن و ارتباط بهتر کودک با محتوای کتاب می شود، اما لازم است که برای کودکان بزرگ تر و تقریباً از حدود ۵ ، ۶ سالگی گاهی جملات کتاب ها را به همان صورت اصلی و نوشتاری خود بخوانیم تا کودک به مرور با شکل درست و کتابی لغات و اصطلاحات، به ویژه افعال، آشنا گردد.
انجام این شیوه، تمرین بسیار مفیدی در جهت غنی سازی گنجینه لغات کودک محسوب می شود.
7-تلویزیون و رسانه های یک سویه
هر چند تماشای تلویزیون و برنامه هایی با موضوعات متنوع می تواند به افزایش لغات موجود در حافظه کودک کمک کند، اما کودک برای تسلط در استفاده و به کار بردن کلماتی که می شنود، نیاز به تعامل با دیگران و گفتگوی دو طرفه دارد. در حالیکه ارتباط کودک با تلویزیون به صورت یکسویه بوده و کودک فقط شنونده است.
بنابراین تلویزیون نباید بیشترین زمان ارتباط زبانی کودک را به خود اختصاص دهد. لازم است که حتی پس از دیدن یک برنامه تلویزیونی در مورد آن با کودک گفتگو کنید و سؤالاتی راجع به برنامه ای که دیده است،مطرح نمایید. این روش تمرین مناسبی برای گفتگوی هدفمند با کودک در جهت تثبیت کلمات در گنجینه لغات کودک، به حساب می آید.
8-اجازه ندادن به کودک برای صحبت کردن
والدینی که به فرزندان خود فرصت کافی برای ابراز عقیده و صحبت کردن نمی دهند و از حرف زدن آنها، اظهار بی حوصلگی می کنند و یا به هر دلیل دیگری مانع سخن گفتن او می شوند، نمی توانند انتظار داشته باشند که فرزندشان در این جنبه، مانند کودکی عمل کند که والدینی صبور، با حوصله و مشتاق سخن گفتن فرزندشان داشته اند.
راهکارهای افزایش گنجینه لغات کودک
روش های ساده ای وجود دارد که سبب افزایش واژه های موجود در گنجینه لغات کودک می گردد. هر چند مشابه چنین تمریناتی به گنجینه واژگان بزرگسالان نیز می افزاید.
1-همکلامی با کودک
هم صحبتی، یکی از عوامل مؤثر در افزایش کلمات موجود در حافظه کودک است. به ویژه هم صحبتی با فردی که خود از دایره لغاتی غنی برخوردار است و در صحبت با کودک از عبارات و اصطلاحات و واژه های متنوع و جدیدی استفاده می کند و نیز اشتیاق سخن گفتن را هم در کودک بر می انگیزد.
2-نظرخواهی
سعی کنید در موضوعات مختلف نظر کودک را جویا شوید. این کار علاوه بر اینکه با تشویق کودک به صحبت کردن و فکر کردن برای پیدا کردن واژه ها و عبارت های متناسب با آن موضوع، سبب افزایش قدرت بیان و گنجینه لغات کودک می گردد، به بالا بردن اعتماد به نفس و حس ارزشمندی او نیز کمک بسیاری می کند.
3-ورود به اجتماع
لازم نیست برای وارد نمودن کودک به اجتماع، زمان زیادی را منتظر بمانید. از کارهای ساده ای مانند یک خرید مختصر شروع کنید و اجازه دهید کودک در شرایطی قرار بگیرد که لازم باشد به تنهایی منظور خود را به دیگران انتقال دهد.
این، یک تمرین بسیار ارزشمند در این زمینه برای کودک خواهد بود و مانند تمرین قبل، احساس خود ارزشی را نیر در کودک برمی انگیزد.
4-تشویق به صحبت در جمع
کودک را تشویق کنید که در جمع بزرگسالان و یا همسالان خود به صحبت کردن، ابراز عقیده و یا تعریف یک خاطره یا داستان بپردازد.
مهارت صحبت در جمع، توانایی بسیار ارزشمندی است که به مرور و با تمرین در جمع های کوچکتر و خودمانی آغاز می شود و سپس گسترش می یابد.
این موقعیت باعث تلاش فکری کودک برای انتخاب و استفاده از کلمات و واژه هایی است که در حافظه دارد و می تواند کلمات بیشتری را به گروه های کاربردی تر کلمات، از بین گروه های 4گانه که قبلاً معرفی کردم، وارد نماید.
5-صحبت نکردن به جای کودک
والدین زیادی هستند که عادت دارند در مواقع گوناگون به جای کودک صحبت کنند.
تلاش کنید که با کمی خودداری و صبوری از این دست والدین نباشید.
البته معمولاً والدین برای جلوگیری از اتلاف وقت خود و یا دیگران، این اقدام را انجام می دهند.
باید به یاد داشته باشیم که تربیت کردن و پرورش یک کودک توانمند، نیازمند زیر پا گذاشتن تعداد زیادی از کلیشه ها و قواعد دست و پا گیر فردی و اجتماعی و مقدار زیادی صبر و حوصله و خویشتن داری است.
اجازه دهید که کودک در شرایط مختلف صحبت و اظهار نظر کند، به سوالاتی که از او پرسیده می شود، پاسخ دهد و در این زمینه مهارت و اعتماد به نفس کافی پیدا کند.
به عنوان مثال، هنگامی که کودک را برای معاینه پیش پزشک برده اید، اجازه دهید که خود کودک تا جای امکان به پرسش های پزشک خود، پاسخ دهد.
6-بازی های نمایشی
انجام بازی های نمایشی و نقش آفرینی، فرصت های متنوعی برای استفاده از واژه های متناسب با آن موقعیت و نقشی که کودک برعهده دارد، به او می دهد. مخصوصاً اگر خود شما همبازی کودک شده و در حین بازی از کلمات و اصطلاحات جدید استفاده نمایید.
7-به کار بردن مترادف های مختلف کلمات
بسیاری از کلماتی که به طور معمول در مکالمات روزمره خود استفاده می کنیم، مترادف های مختلفی در زبان فارسی دارند. استفاده از کلمات هم معنی، به جای واژه های تکراری و همیشگی، سبب آشنا شدن کودک با این کلمات و یادگیری محل صحیح به کار بردن آن ها می گردد و دایره کلمات کودک را غنی تر و پربارتر می سازد.
در مقاله های بعدی فهرستی از واژه ها و اصطلاحاتی که می توانید در سخن گفتن با کودک از آن ها استفاده کنید، در اختیار شما قرار خواهم داد.
8-وقت کلمه بازی
شما می توانید زمان هایی را به بازی با کلمات و یادگیری واژه های جدید اختصاص دهید. کتاب یا واژه نامه ای را بردارید و در آن، به دنبال کلمات قابل فهم اما جدیدتری برای کودک بگردید. راجع به آن کلمات و معانی آن ها با کودک گفتگو کنید، با آن کلمات، جمله یا متن های کوتاهی بسازید و سعی کنید که از آن پس، کلمات جدید را در گفتگوهایتان بیشتر به کار ببرید.
می توانید برای ارزشمندتر جلوه کردن این کار در نظر کودک و نیز یادآوری کلمات به خودتان، دفترچه ای را نیز به این کار اختصاص دهید و کلمات جدیدی را که کودک فرا می گیرد در آن بنویسید.
9-تشویق کودک
هر گاه کودک در سخنان خود از واژه یا اصطلاح جدیدی استفاده نمود، به آن توجه نشان بدهید. کودک را در آن رابطه تحسین کنید. درباره منبعی که آن کلمه را یادگرفته است، بپرسید و آن را به دفتر کلمات جدید کودک بیافزایید.
سخن آخر
گنجینه لغات کودک یکی از ارزشمندترین داشته های اوست. با کمک به غنی سازی آن فرزندانی توانمندتر که از قدرت بیان و درک مطلب بالاتری برخوردارند، پرورش خواهیم داد.
اگر به این موضوع علاقمندید، می توانید مقالات زیر را نیز مطالعه نمایید:
چرا درک مطلب کودکان اهمیت زیادی دارد و راهکارهای عملی افزایش آن کدام است؟
درک مطلب چیست و چرا افزایش آن در کودکان تا این حد اهمیت دارد؟
(7) دیدگاه
سلام خانم پورنامداری عزیز بسیار آموزنده و مفید بود. سوالی که داشتم این بود که عنوان مقاله ای که در آن لیستی از واژگان مناسب را ذکر کردید چسیت؟ و چطوری در سایت پیدا کنم؟
سلام، متشکرم از نظر ارزشمند شما.
اون مقاله هنوز منتشر نشده، انشاالله در اولین فرصت اون رو هم روی سایت قرار میدهم. پیروز باشید
سلام دوست گرامی مقاله مورد نظر شما منتشر شد و لینک اون رو داخل همین مطلب قرار داده ام. عنوانش هست:
افزایش هوش کلامی کودک، درک مطلب و یادگیری با استفاده از کلمات جدید
سلام خانم پورنامداری. ضمن تشکر از مطالب مفید ارائه شده، لطفا مثالهایی در مورد نحوه تحسین اشاره شده در مورد 9 بفرمایید.با توجه به اینکه در ویدئوهایی، بر عدم تشویق به صورت دادن هدیه، ستاره، پولک و … تاکید داشته اید.
با سپاس
سلام خانم افشار عزیز، از قدیم شنیدیم که میگن مستمع صاحب سخن را بر سر ذوق آورد. همین که شما توجه نشون بدید و کودک متوجه بشه که شما برای حرفش و نحوه بیانش ارزش قائل شدید یا حتی با نگاه مشتاق و تحسین گری صحبتش رو دنبال می کنید تشویق میشه. پاداش های بیرونی واقعا مخرب هستند و انگیزه های ارزشمند درونی رو نابود می کنند. حتما مطلبی در این باره هم منتشر خواهم کرد
واقعا ممنون خانم پورنامداری گرامی.
خواهش می کنم. من هم ممنونم که نظرات ارزشمند خودتون رو ثبت می کنید