درک مطلب چیست و چرا افزایش آن در کودکان تا این حد اهمیت دارد؟

درک مطلب به معنای فهم و درک مطلبی است که می خوانیم و یا می شنویم.

گاهی ممکن است که ما مطلبی را بشنویم و یا متن یا جمله ای را بخوانیم ولی متوجه مفهوم و منظور تمام یا بخشی از آن مطلب یا نوشته نشویم. در چنین حالتی ما درک مطلب پایینی نسبت به آن داشته ایم. 

درک مطلب در کودکان نیز موضوع بسیار مهمی است که تأثیر به سزایی در جنبه های مختلف یادگیری و شناخت آن ها دارد.

در این مقاله به درک مطلب در کودکان و راهکارهای موثر در بالا بردن سطح آن در بچه ها می پردازم.

درک مطلب چیست؟

همانطور که از خود این عبارت بر می آید، درک مطلب به معنای میزان فهم فرد از موضوعی است که به شکل گفتاری (شفاهی) و یا نوشتاری به او ارائه شده است. 

هر چند بیشتر اوقات، اصطلاح درک مطلب را به معنای فهم و درک فرد از متنی که می خواند به کار می برند، اما درک مطلب شفاهی یعنی فهم ما نسبت به مطالبی که می شنویم، چه در حین گفتگو و چه شنیدن مطلبی که از روی متن برایمان خوانده می شود نیز اهمیت بسیار زیادی دارد. 

در مورد کودکان خردسال، درک مطلب از درک مطالب شفاهی و شنیداری آغاز می گردد و مقدمه ای است برای درک مطالب خواندنی در آینده و پس از یادگیری خواندن و نوشتن.

چرا بالا بودن درک مطب کودکان اهمیت دارد؟

 اهمیت درک مطلب در زندگی، برقراری ارتباط با سایرین و یادگیری، به ویژه در کودکان، به راحتی قابل درک است.

به عنوان مثال مشکل بسیاری از دانش آموزانی که در حل مسئله های ریاضی و یا پاسخ به پرسش های کتبی دچار ضعف هستند، ناشی از پایین بودن میزان درک مطلب آن ها نسبت به صورت سؤال و یا مسئله و ناتوانی آن ها در فهم خواسته سؤال است. در حالی که بسیاری از همین دانش آموزان به راحتی می توانند  همان سؤال یا مسئله را وقتی به صورت شفاهی از آن ها پرسیده می شود و یا صورت مسئله یا پرسش برایشان توضیح داده می شود، پاسخ دهند. این، یکی از نشانه های پایین بودن درک مطلب و نیز نمایانگر اهمیت این مسئله در موفقیت تحصیلی دانش آموزان است.

عوامل مؤثر بر افزایش درک مطلب :

۱_ داشتن توجه و تمرکز کافی نسبت به متن

داشتن تمرکز و توجه کافی نسبت به مطلب ارائه شده و گوش کردن و یا خواندن مطلب بدون حواس پرتی، اولین قدم برای فهم و درک مطلبی است که می خوانیم و یا می شنویم.

واضح است که اگر فرد، هنگام شنیدن یک مطلب و یا حتی خواندن متن، از دقت و توجه کافی نسبت به آن برخوردار نباشد، نمی تواند درک کامل و عمیقی نسبت به چیزی که شنیده و یا خوانده است، داشته باشد.

شاید برایتان اتفاق افتاده باشد که جمله، پاراگراف یا حتی یک صفحه کامل از کتاب یا نوشته ای را خوانده باشید، اما فکرتان درگیر موضوعی خارج از متنی که در حال خواندن آن بودید باشد و یک دفعه متوجه شده باشید که هیچ چیز از مطلبی که خوانده اید، درک نکرده اید و صرفاً آن را روخوانی کرده اید.

 این اتفاق ممکن است در مورد مطالب شفاهی نیز رخ داده باشد. یعنی هنگام شنیدن یک موضوع، توجه شما به موضوع دیگری معطوف بوده و از سخنانی که می شنیده اید، چیزی نفهمیده باشید.

یکی از رایج ترین مواقع رخ دادن این اتفاق، در کلاس درس است. 

هنگامی که معلم در حال تدریس یک موضوع و صحبت درباره آن است، ممکن است حواس دانش آموز از مبحث کلاس به مسئله یا موضوع دیگری پرت شده باشد. در این صورت با وجود اینکه دانش آموز در کلاس حضور داشته و مطالب را می شنود، نسبت به آن درکی پیدا نخواهد کرد.

بنابراین حفظ توجه نسبت به مطالبی که شنیده و یا خوانده می شوند، اولین گام در راه درک آن موضوع می باشد.

۲_درک معنای واژه ها، عبارت ها و اصطلاحات موجود در آن مطلب

اگر شما جمله ای را بشنوید و یا بخوانید که معنای یک یا چند واژه موجود در آن را ندانید، نمی توانید از درک کامل و دقیقی نسبت به آن برخوردار شوید.

حال اگر واژه ای که معنای آن را نمی دانید از کلمات مهم و کلیدی آن جمله باشد، میزان درک مطلب شما نسبت به آن تا حد بسیار زیادی کاهش می یابد. 

به همین دلیل، گفته می شود که گستردگی دایره لغات، کمک شایانی در افزایش درک مطلب افراد می کند.

۳_توانایی برقراری ارتباط معنادار بین واژه های قبل و بعد و حفظ این ارتباط تا انتهای مطلب 

درست است که دانستن معنای کلمات یکی از کلیدی ترین و مهم ترین عوامل بالا بودن میزان درک مطلب در افراد است، اما درک ارتباط بین کلمات و جملات متنی که می خوانیم و یا می شنویم و حفظ این ارتباط تا پایان متن، از عوامل مهم در درک مطلب می باشد.

این مسئله به ویژه در هنگام خواندن یک متن، خصوصاً در مورد دانش آموزان پایه های پایین تر دبستان که نسبت به خواندن کلمات تسلط کمتری دارند، بیشتر دیده می شود.

 یعنی ممکن است دانش آموز در هنگام خواندن متن، چنان درگیر درست خواندن کلمات شود که ارتباط معنایی بین هر کلمه و کلمات قبل و بعد و نیز ارتباط بین جملات را از دست بدهد.

 در این صورت، دانش آموز فقط متن را روخوانی کرده است و هیچ گونه درک مطلبی نسبت به آن پیدا نمی کند.

راه های افزایش درک مطلب کودکان:

حال که با عوامل مؤثر بر درک مطلب آشنا شدیم، می توانیم راهکارهایی را در مورد تقویت هر یک از این عوامل پیشنهاد کنیم.

با توجه به اینکه این مقاله به افزایش درک مطلب کودکان تأکید دارد، به ارائه پیشنهادها و توصیه هایی جهت بالا بردن این توانایی و از بین بردن عوامل کاهش دهنده درک مطلب می پردازم.

چگونه توجه کودک را نسبت به موضوع افزایش دهیم؟

انتخاب موضوع :

هر چقدر موضوعی که درباره آن با کودک صحبت می کنیم، برایش جذاب تر و مهم تر باشد، کودک با دقت و توجه بیشتری به آن گوش کرده و تمرکز خود را برای مدت زمان طولانی تری بر روی آن حفظ می کند.

بنابراین برای افزایش میزان توجه کودک و به تبع آن بالا بردن درک مطلب کودک، بایستی موضوعاتی را انتخاب نماییم که هم متناسب با سن او باشند و هم با توجه به علاقمندی ها و روحیات و خلق و خوی کودک، برایش جذابیت داشته باشند. 

شیوه ارائه و بیان :

از طرفی شیوه بیان مطالب و نحوه ارائه موضوعات نیز می تواند به جذابیت مطالب اضافه کرده و از حواس پرتی کودک جلوگیری کند. 

مطالبی که با مثال های جالب و کودکانه، با بیان طنز آمیز و جالب و یا در قالب داستان و اصولاً با جملات کوتاه تر بیان می شوند، برای کودک مطلوب تر بوده و موجب تمرکز و توجه بیشتر او می گردند.

موقعیت مناسب :

برای بیان یک مطلب، گفتگو با کودک و یا خواندن یک متن یا کتاب و یا تعریف کردن یک خاطره یا قصه برای او، زمان و مکان مناسبی را انتخاب کنید.

 خواندن یک کتاب و یا صحبت درباره هر موضوعی با بچه ها، هنگامی که در حال دیدن برنامه مورد علاقه شان از تلویزیون هستند، اصلاً پیشنهاد خوبی نیست و مسلماً نباید از آن ها در چنین وضعیتی انتظار توجه و دقت داشت.

یادآوری :

هنگامی که با کودک صحبت می کنید، برایش کتاب می خوانید و یا داستانی تعریف می کنید، گاهی از او بخواهید مطلبی را که تا کنون شنیده است، یادآوری کرده و خلاصه ای از آن را توضیح دهد.

همچنین گاهی از او سؤالاتی راجع به داستان یا مطلبی که برایش توضیح می دادید، بپرسید.

چگونه کلمات بیشتری را به کودک آموزش دهیم؟

گسترش دایره واژگان کودک :

 از آنجایی که کودک معنای بسیاری از واژه ها را نمی داند، اکثر والدین و بزرگسالان در گفتگو با کودک سعی می کنند از کلمات بسیار ساده ای که اکثر کودکان معنای آنها را می دانند استفاده کنند.

درست است که استفاده َاز کلمات ساده و قابل فهم، سبب درک مطلب بیشتر کودکان نسبت به سخنان والدین و بزرگسالان، در همان زمان می شود، اما در دراز مدت باعث عدم آشنایی کودک با واژه های جدید و محدود شدن دایره لغات کودک گشته و به تبع آن، سطح درک مطلب کودک نیز کاهش می یابد.

واقعاً اگر کودک با کلمات و واژه های جدید مواجه نشود، چگونه باید از معنا و کاربرد آن ها آگاه شود؟ 

بنابراین لازم است که به مرور در گفتگو با کودکان از کلمات و واژه های نا آشنا و کمی پیچیده تر نیز استفاده کنیم تا این واژه ها هم به گنجینه لغات کودکان اضافه گردند. 

آشنایی کودک با معنای تعداد بیشتری از کلمات، به افزایش میزان درک آن ها از مطالب، کمک به سزایی می  کند.

برای گسترش دایره لغات کودک راه های زیر می توانند موثر باشند:

• از آنجایی که کودکان معنای کلمات و واژه های جدید را در هنگام کاربرد آن ها بهتر یاد می گیرند، برای آموزش یک واژه جدید، از کلمه هم معنی آن کمک بگیرید. در صحبت با کودک از واژه های مترادف به صورت همراه با هم استفاده کنید تا کودک با توجه به کلمه ای که معنای آن را می داند، معنی کلمه مترادفش را نیز درک نماید.

مثال:

او انسان مهربان و بامحبتی است.

پیرمرد، ناامید و مأیوس شده بود.

و…

• برای کودک زیاد کتاب بخوانید و از حدود ۴ یا ۵  سالگی سعی کنید متن کتاب را نه فقط به صورت عامیانه و گفتاری‌، بلکه به همان شکل نوشتاری برایش بخوانید تا فرزندتان با صورت رسمی و نوشتاری کلمات نیز آشنا گردد.

• از موضوعات متنوع و گوناگون برای کودک کتاب تهیه کنید و فقط به کتاب های داستان بسنده نکنید. کتاب های علمی کودکانه، زندگی حیوانات و … می توانند موضوعات جالبی برای کودکان باشند و تنوع دایره کلمات کودک را افزایش دهند.

• دایره المعارف ها و واژه نامه های کودکانه را تهیه کرده و برای فرزندتان بخوانید.

• با کودک در مورد موضوعات مختلف گفتگو کنید و در سخنان خود از صفت ها، تشبیهات و واژه های متنوع و جدید بیشتری استفاده کنید.

درک و حفظ ارتباط معنایی و منطقی بین کلمات و جملات متن چگونه ایجاد شده و افزایش می یابد؟

دیگر عامل کاهش دهنده درک مطلب، که بیشتر در دانش آموزان و در هنگام خواندن متن دیده می شود، به تسلط کودک بر روانخونی متن برمی گردد. یعنی دانش آموز وقتی خودش از روی متنی می خواند، درک کمتری نسبت به محتوای آن دارد تا هنگامی که همان متن را می شنود.

در این مورد، هر چقدر دانش آموز بتواند متنی را روان تر بخواند، از آسیب از دست دادن ارتباط معنایی بین کلمات، بیشتر در امان است.

دانش آموزانی که به سختی کلمات را می خوانند، بیشتر دقت و تمرکزشان در هنگام خواندن یک مطلب، صرف تلاش برای درست خواندن کلمات شده و توجهشان را برای درک معنای کلمات و ارتباط آن ها با سایر کلمات و جملات متن، از دست می دهند.

تقویت روانخوانی:

• از متن های ساده و کتاب های کودکانه شروع کنید و تمرین های خوانداری زیادی برای کودک ترتیب دهید تا کودک نسبت به خواندن متن تسلط بیشتری پیدا کند.
• همراهی با کودک در هنگام خواندن متن، به علاقمندی بیشتر او کمک می کند.
• استفاده از کتابهای کودکانه صوتی تصویری نیز پیشنهاد بسیار خوبی برای بهبود روانخونی کودکان و نیز افزایش دامنه لغات آنهاست.

برای استفاده از کتاب های صوتی تصویری مناسب برای تقویت روانخوانی کودکان کتابرنگی را ببینید.

• وقتی فرزندتان مطلبی را می خواند، در پایان هر جمله یا پاراگراف یا یک صفحه از کتاب، (بسته به توانایی او در درک مفهوم و توانایی به خاطر سپاری محتوای متن) از او بخواهید دریافت خود را از مطلبی که خوانده است، برایتان توضیح دهد. 

جمع بندی: 

درک مطلب یکی از مهارت هایی است که تسلط بر آن، سبب موفقیت بیشتر، به ویژه برای کودکان در برقراری ارتباط، یادگیری و موفقیت تحصیلی آن ها می گردد.

حفظ توجه نسبت به مطلب، گستردگی گنجینه لغات فرد و نیز توانایی برقراری و حفظ ارتباط معنایی بین واژه ها و جملات، از عوامل اصلی بالا بودن درک مطلب هستند.

با انجام تمرین ها و توصیه هایی که برای هر مورد در این مقاله آورده شده است، می توان هر یک از این عوامل را تقویت و میزان درک مطلب کودک را افزایش داد.

از آنجا که درک مطلب یکی از جنبه های مهم هوش کلامی یا زبانی در انسان است، برای آشنایی بیشتر با هوش کلامی و شناخت بازی های کودکانه برای تقویت آن، مقاله ۱۴ بازی و فعالیت مناسب برای تقویت و افزایش هوش زبانی کودکان را مطالعه کنید.