راز اهمیت دوران کودکی(آموزش کودکان پیش از دبستان و ارتباط آن با رشد مغز)

همه ما مطالب زیادی درباره اهمیت یادگیری بچه ها در دوران کودکی، به ویژه دوره پیش از دبستان شنیده ایم.  موضوع آموزش کودکان چه ارتباطی با سرعت رشد مغز در دوران کودکی دارد؟ چطور باید از این زمان بهره برداری مفید کرد؟ در این مطلب به نکاتی درباره آموزش کودکان پیش از دبستان خواهم پرداخت.

رشد مغز در کودکی:

بیشترین رشد مغز انسان، در یک بازه زمانی کوتاه، یعنی دوره «کودکی» اتفاق می افته. سرعت رشد مغز در این دوره از زندگی، بیشتر از هر دوران دیگه ای تا پایان عمر انسانه. حجم تولید سیناپس های عصبی مغز در اوایل زندگی انسان خیلی بیشتر از حد نیازش در اون زمانه و یکی از دلایل سرعت بالای یادگیری کودکان هم همین مسئله است.

مغز کودک تا رسیدن به سن ۶ سالگی به  ۹۰ درصد اندازه مغز یک انسان بالغ می رسه. این در حالیه که مغز نوزاد انسان، در هنگام تولد، فقط ۲۵ درصد اندازه مغز یک انسان بالغه.

همین موضوع کافیه تا توجه ما رو به اهمیت این دوره از زندگی کودکان معطوف کنه.

شروع آموزش کودکان:

آموزش های رسمی برای کودکان از سن ۶ سالگی به بعد و پس از ورود به مدرسه شروع میشه. حتی اگر فرض کنیم که کودک در مدرسه از بهترین و استانداردترین آموزشهای ممکن برخوردار میشه، باز هم از دست دادن دوران پیش از دبستان کودک، اشتباه بزرگیه.

برای استفاده مفید از این زمان ارزشمند، لازمه نگرش خودمون رو نسبت به دوره پیش دبستانی و اهمیتش تغییر بدیم.

منظور من از دوره پیش دبستانی فقط یکی دو سال قبل از ورود کودکان به مدرسه که به نام دوره پیش دبستانی شناخته میشه نیست. منظور من ۶ سال اول بعد از تولد کودک به ویژه سنین ۳ تا ۶ ساله .

کودک در ۳ سالگی از نظر جسمی، ذهنی و زبانی به توانایی نسبتاً مطلوبی رسیده. به همین خاطر از این سن به بعد می شه اثرگذاری برنامه ریزی شده و دقیق تری روی کودک داشت و اونو به کشف دنیایی از ناشناخته ها دعوت کرد.

البته مشخصه که لازم نیست کودک ۳ ساله رو بر سر کلاس آموزشی خاصی نشوند و آموزش رسمی یک موضوع رو براش شروع کرد.

آموزش های دوران پیش از دبستان:

نگرش خیلی ها نسبت به دوره کودکی به ویژه پیش دبستانی، طی کردن سریع و بی دغدغه این دورانه، برای این که کودک بزرگ تر بشه، مدرسه بره، فهم و درک بیشتری پیدا کنه و تعامل باهاش ساده تر بشه.

خیلی وقتها هم زمانی که از آموزش کودکان پیش از دبستان حرف می زنیم، ذهن همه میره به سمت آموزش هایی که به طور سنتی در این دوره متداول بوده: حفظ کردن تعدادی شعر کودکانه، نقاشی کردن، یادگرفتن نام و نماد اعداد و شمارش، حفظ یک سری اطلاعات عمومی و چند کلمه ای هم زبان انگلیسی و…

مسلماً هیچکدوم از این مواردی که اشاره کردم بد و بی ارزش نیستند و هر کدوم اثرات مفیدی بر روی کودک می گذارند. ولی باید با توجه به نیازهای اصلی و پتانسیل های وجودی کودکان، هر کدوم از همین فعالیت ها رو به شیوه های جدید و بر مبنای تفکر و در جهت افزایش هوش و خلاقیت کودکان و بروز زمینه های استعداد و توانمندی اونها به کار برد؛ نه صرفاً جهت سرگرم کردن کودک یا پر کردن وقتش و یا آموزش یه مهارت به ظاهر جالب برای نشون دادن میزان توانایی های فرزندمون به دیگران.

دو موضوع در مورد آموزش کودکان پیش از دبستان اهمیت داره؛

محتوای آموزش:

یعنی اینکه  کودک لازمه چه چیزهایی یاد بگیره؟

شیوه آموزش:

یعنی اینکه چطور باید این مطالب رو بهش آموزش بدیم ؟

آموزش طبیعی:

خود زندگی به طور طبیعی انسان رو در زمینه های لازم آموزش میده. بنابراین اگر ما کودکان رو در یک محیط غنی و تحریک کننده قرار بدیم، کار زیاد دیگه ای نیست که لازم باشه انجام بدیم.

همان طور که می بینیم کودک، ظرف مدت کوتاهی مهارت پیچیده و دشوار زبان رو یاد می گیره و می تونه صحبت کنه. بدون اینکه از یک برنامه مشخص زبان آموزی و یا آموزش های یک آموزگار خبره در این زمینه برخوردار باشه. او فقط با قرار گرفتن در یک محیط مناسب که پر از آواهای گفتاری است، این توانایی رو به دست میاره.

البته دونستن نکاتی در زمینه یادگیری کودکان کمک می کنه که ما ویژگی های یک محیط غنی رو بهتر بشناسیم و بدونیم که چه شرایطی رو باید برای بچه هامون فراهم کنیم.

بهترین شیوه آموزش کودکان چیست ؟

جواب این سؤال تنها یه کلمه است: بازی!

و سؤال بعد اینه که بازی چیه؟ هر فعالیتی که کودک از انجام اون لذت ببره می تونه بازی محسوب بشه.

با این حساب بچه ها حرف زدن  رو هم از طریق بازی یاد می گیرن. بازی با اصوات.

اونا یاد می گیرند که چطور صدا رو تولید کنند و چطور این اصوات رو کنترل کنند و از اصوات بی معنی به اصوات معنادار برسن .

این یه بازی شیرین و جذاب برای یه کودک خردساله. زبان آموزی او جدای از زندگی و سایر یادگیری هاش نیست. در عین حال که هیچ زمان مشخصی رو صرفاً به یادگیری زبان اختصاص نمی ده ولی به سادگی اونو یاد می گیره.

ویژگی های بازی برای بچه ها:

بازی برای بچه ها می تونه انجام یه فعالیت یا یه تجربه جدید و لذت بخش باشه که در ظاهر و به نظر ما اصلاً بازی به حساب نیاد.

شاید بازی برای کودکان بزرگتر و نوجوانان و یا برای بزرگسالان یه فعالیت قاعده مند در یه چارچوب خاص باشه اما هرچی سن کودک  پایین تر باشه، کمتر به چنین بازی های قاعده داری علاقه نشون میده.

بیشتر کارهایی که بچه ها به طور خودخواسته انجام می دهند، چیزهایی هستند که ازشون لذت می برن، بنابراین بازی محسوب می شن.

کودکان در سنین پیش از دبستان باید چه چیزهایی رو یاد بگیرند؟

وقتی صحبت از آموزش  کودکان به میون میاد، باید به یاد داشته باشیم که لازم نیست کودک یه مهارت مشخص رو تحت عنوان یه اسم خاص یاد بگیره. مثلا اگر در مورد آموزش ریاضی به کودکان حرف می زنیم منظور اصلاً یادگیری اعداد و ارقام به شکلی که مرسومه یا یادگیری اصطلاحات و تکنیک های محاسباتی و … نیست.

آموزش ریاضی در این دوره یعنی بستر سازی مناسب. یعنی ایجاد پیش زمینه ها و یادگیری نحوه تفکر منطقی ریاضی. به همین صورت لازم نیست کودکان قبل از ورود به مدرسه، حروف الفبا  یا خوندن و نوشتن رو یاد بگیرند،اما لازمه دو بعد مهم دیگه مهارت زبانی که پیش زمینه خواندن و نوشتن هستند، یعنی شنیدن و صحبت کردن(درک مطلب و بیان) رو تمرین و تقویت کرده باشند.

بازی چه چیزهایی را به کودک می آموزد؟

کودک ضمن سر و کار داشتن و بازی کردن با اشیاء مختلف، دنیای اطرافش رو کشف می کنه، حواس چندگانه خودش و کاربرد بهتر و دقیق ترشون رو میشناسه، خواص اشیا و اجسام رو درک می کنه، تغییرات اشیاء و تغییر حالت مواد رو لمس می کنه، با افراد دیگه اعم از بزرگسالان یا همسالانش ارتباط برقرار می کنه و تعامل اجتماعی رو یاد می گیره، تفکر منطقی و حل مسئله رو تمرین می کنه، یه سری از مفاهیم پایه مثل مفهوم تعداد، مقدار، جرم، حجم مایعات و گنجایش، حجم جامدات  (اشغال فضا)، طول( کوتاهی و بلندی) و … رو از نزدیک ولی به صورت نهفته در دل بازی تجربه می کنه، مفهوم گذشت زمان رو بیشتر تجربه می کنه، از کلام استفاده می کنه و قدرت بیان بهتری پیدا می کنه، درک مطلبش بالاتر می ره و به احتمال زیاد گنجینه لغاتش غنی تر میشه و مهارت های حرکتیش در جنبه های مختلف رشد می کنه، خلاقیتش افزایش پیدا می کنه و …

هر بازی با توجه به نوعش، معمولاً بیش از یکی از این جنبه ها رو در خودش داره و از چند جهت می تونه کودک رو پرورش بده.

هر فعالیتی که بتونیم ترتیب بدیم که کودک از انجام اون لذت ببره، اجباری نباشه و کودک برای انجامش انگیزه و رغبت کافی داشته باشه و حداقل یکی از جنبه های گفته شده رو در او تحریک کنه و فرصتی برای بروز و تقویتش ایجاد کنه، یه بازی جذاب و یه آموزش ارزشمند برای کودک خواهد بود. با این حساب خیلی از فعالیت های روزمره خونه که برای بزرگسالان یک وظیفه یا کار اجباری محسوب میشه، برای کودکان، حکم یه بازی شیرین و جذاب رو داره.

بهتره که بازی ها حتی بازی های تکراری که مورد علاقه کودک هستند، همیشه با یک سؤال یا ایجاد یک چالش مختصر و در حد توان کودک هم همراه باشند. چون بهترین زمان پرورش مهارت های فکری کودکان در این دوره است و این رشدیافتگی پیش زمینه یادگیری های بعدی کودک در مدرسه و به طور کلی در زندگی او خواهد بود.

برای آشنایی با چند بازی مناسب برای کودکان پیش از دبستان مقاله «شش بازی فکری جدید و جالب برای پرورش مهارت های کودکان» رو از اینجا بشنوید و یا از اینجا مطالعه کنید.

برای آشنایی با ارزش حل مسئله و تاثیر آن بر رشد مهارت های ذهنی و جسمی کودکان،  چگونه از قدرت مسائل برای رشد فرزندمان استفاده کنیم؟  را مطالعه کنید.

نویسنده: ملیحه پورنامداری

منبع اطلاعات رشد مغز: www.adam-mila.com

منبع تصویر: abclearningcenterfl.com