14 بازی و فعالیت مناسب برای تقویت و افزایش هوش زبانی کودکان

چگونه از بازی در جهت افزایش هوش زبانی کودکان بهره ببریم؟

بازی یکی از اصلی ترین و موثرترین راه های آموزش به کودکان است. در دنیا چه چیزی را می شناسید که برای کودکان جذاب تر و لذت بخش تر از بازی کردن باشد؟

بسیاری از کودکان شب را به امید روز دیگری برای بازی کردن به خواب می روند و صبحشان را با هدف شروع روزی برای بازی های بیشتر آغاز می کنند. اصولاً از دید یک کودک خردسال، هدف اصلی از زندگی، چیزی به جز بازی کردن نیست. 

حالا در نظر بگیرید که همین فعالیت شیرین و لذت بخش، اتفاقاً بهترین، ساده ترین و موثرترین راه یادگیری یک موضوع برای کودکان و یکی از اصلی ترین شیوه های رشد و پرورش ذهن آن ها باشد، چه کسی حاضر است چنین فرصت ارزشمندی را از دست بدهد؟ 

بیایید با آشنایی با تعدادی از بازی های کودکانه، شرایط بازی آن ها را غنی تر و هدفمندتر کنیم و این ابزار ارزشمند را به خدمت پرورش و رشد مهارت های مختلف و مفید در فرزند خود درآوریم.

در این مقاله به طور خاص به تمرین ها و بازی هایی می پردازم که سبب افزایش هوش زبانی کودکان می گردند.

انواع هوش در انسان:

همان طور که در مطالب پیشین اشاره شد، بر طبق نظریه هوش های چندگانه، هوشمندی انسان، حاصل عملکرد ذهن، در زمینه های مختلفی است. 

هوارد گاردنر، تئوری هوش های چندگانه را مطرح کرده و در حال حاضر زمینه های هوشمندی انسان را در ۸ زمینه هوشی متفاوت می داند. 

 هوش های هشت گانه :

هوش های هشت گانه در انسان موارد زیر هستند:

هوش منطقی ریاضی، هوش زبانی یا لفظی کلامی، هوش مکانی یا فضایی، هوش موسیقایی، هوش طبیعت گرا، هوش میان فردی، هوش درون فردی، هوش بدنی یا جسمانی

 

دو خبر خوب درباره هوش  های چندگانه:

بر اساس این تئوری

۱_ همه ما انسان ها از همه انواع هوش ها برخورداریم. 

۲_ما می توانیم هر یک از هوش های خود را تا سطح مطلوبی نسبت به میزان اولیه آن، پرورش و افزایش دهیم.

برای آشنایی بیشتر با هوش های چندگانه مقاله های زیر را مطالعه کنید و یا از بخش مقالات صوتی بشنوید.

هوش های چندگانه ، منصفانه ترین دیدگاه درباره توانایی های انسان!

هوش چیست؟ (2) ، چهار نکته مهم که حتماً باید درباره هوش های چندگانه بدانیم

هوش زبانی کودکان: 

بر اساس تحقیقات مختلف در زمینه مغز، ما می دانیم که نواحی خاصی از مغزمان مسئول جنبه های مختلف کاربرد زبان هستند.

زبان، علاوه بر راه ارتباطی اصلی میان ما انسان ها، راهی است برای تفکر و اندیشیدن. ما انسان ها با کلمات و واژه ها فکر می کنیم، حتی اگر سخنی به زبان نیاوریم.

هوش زبانی یا لفظی کلامی به منزله استفاده ماهرانه از ابعاد مختلف زبان و کلام برای انتقال افکار و برقراری ارتباط است.

 افرادی که از هوش کلامی یا زبانی بالایی برخوردارند، در جنبه های مختلف زبان، چه به صورت شفاهی و چه به صورت نوشتاری، ماهرتر از سایرین هستند. 

این افراد ممکن است نکته سنج و خوش صحبت باشند، ممکن است قلم زیبایی داشته باشند، ممکن است توانایی سرودن شعر یا خلق داستان داشته باشند و…

در هر صورت افراد هوشمند در زمینه زبانی، در فهم و کاربرد واژه ها توانایی خارق العاده ای دارند.

همه ما می توانیم با تمرین و فعالیت های مناسب این زمینه هوشی را در خود یا فرزندانمان افزایش دهیم.

فعالیت ها و بازی هایی وجود دارند که برای پرورش و افزایش هوش زبانی کودکان و حتی بزرگسالان توصیه می شوند.

 

 

پرورش و افزایش هوش زبانی در کودکان:

با وجود اینکه همه والدین برای شنیدن نخستین کلمات از زبان فرزندشان، لحظه شماری می کنند و حرف زدن کودکان یکی از شیرین ترین تجربه های فرزندپروری است، اما معمولاً از آنجایی که اغلب کودکان به شکل خستگی ناپذیری پرحرف آفریده شده اند، پس از مدتی والدینشان را از زیاد حرف زدن و پرچانگی خود به ستوه می آورند. تا جاییکه والدین مجبور می شوند بیشتر وقت ها آنها را به سکوت دعوت نمایند.

اما متاسفانه پرورش و افزایش هوش زبانی کودکان، در سکوت و یا در محیطی با فقر کلامی امکان پذیر نیست.

ابعاد مختلف مهارت زبانی:

مهارت زبانی شامل چهار حیطه شنیدن، صحبت کردن، خواندن و نوشتن می شود.

دو بعد شنیدن و صحبت کردن نسبت به دو زمینه خواندن و نوشتن از اهمیت بیشتری برخوردار هستند. تحقیقات اخیر نشان می دهند که مهارت در دو بعد اول، یعنی شنیدن و صحبت کردن، سبب افزایش مهارت در دو بعد دیگر نیز می گردد.

 به علاوه، کودکان در سنین قبل از دبستان که هنوز قادر به خواندن و نوشتن نیستند، برای پرورش هوش زبانی خود نیاز دارند که به اندازه کافی بشنوند، به اندازه کافی صحبت کنند، به اندازه کافی وارد گفتگو شوند و یا به هر طریق دیگری در شکل ها و شیوه های مختلف از کلام و زبان استفاده نمایند. 

بازی ها و تمرین های مناسب برای افزایش هوش زبانی کودکان:

متناسب با سن و شرایط فرزند خود، راهکارهای زیر را برای شکوفاسازی و افزایش هوش زبانی کودکان استفاده کنید.

گزارش و شرح حال: 

از کودک بخواهید راجع به چیزی که دیده، جایی که رفته و یا اتفاقی که افتاده است برای شما توضیح بدهد و شما با دقت و حوصله به صحبت هایش گوش کنید، گاهی برای کمک به ادامه صحبت، کلماتی را که به خاطر نمی آورد به او یادآوری کنید و در مقابل صحبت هایش واکنش های کلامی یا بدنی مناسب نشان دهید؛ تعجب، خوشحالی ناراحتی و یا نگرانی خود را از شنیدن صحبت های او متناسب با ماجرایی که تعریف می کند ابزار کنید و همیشه به یاد داشته باشید که” مستمع صاحب سخن را بر سر ذوق آورد…”

دادن دستورالعمل شیوه انجام کار:

همان طور که گفته شد، بازی لذت بخش ترین فعالیت مورد علاقه هر کودک است. شما می توانید با کمی خلاقیت و هوشمندی، مسئولیت ها و وظایفی را در قالب بازی بر عهده کودک قرار دهید. از او بخواهید که کاری را انجام دهد ولی آن را بر اساس دستورالعملی که شما به او می دهید اجرا کند.

مثلا اگر قرار است اتاقش را تمیز کند، این کار را پاک سازی میدان جنگ، یا پاکسازی جنگل بنامید. بگویید تصور کن اسباب بازی ها، هیزم هستند که باید جمع کنی و لباس ها، حیوانات کوچک جنگل هستند که هر کدام را باید نجات دهی و به خانه شان برسانی.

سپس یک دستورالعمل شفاهی به او بدهید که چگونگی و ترتیب انجام کارها را نشان بدهد. 

می توانید علاوه بر دستورالعمل شفاهی، یک دستورالعمل کتبی هم برای او تهیه کنید که با نمادهای تصویری مراحل انجام کار را به کودک نشان بدهد. در پایان از کودک بخواهید گزارشی از کاری که انجام داده است را در قالب یک داستان خیالی، از پاکسازی جنگل به شما ارائه دهد.

مباحثه با کودک:

درباره موضوعات مختلف و به بهانه های گوناگون با کودک صحبت کنید و نظر او را درباره شرایط و تصمیمات خود جویا شوید. 

کودکانی که مورد مشورت والدین خود قرار می گیرند، علاوه بر رشد مهارت های فکری و زبانی، از اعتماد به نفس بالاتر و مهارت حل مسئله بیشتری نسبت به همسالان خود برخوردار می شوند.

 عادت کنیم که کودکان را مهم و ارزشمند بدانیم و نظر آن ها را درباره مسائل مختلف بپرسیم و درباره جنبه های متفاوت (مثبت یا منفی) پیشنهادهایی که مطرح کرده اند، تبادل نظر کنیم. 

چیستان و لطیفه:

اکثر کودکانی که به پرسیدن چیستان و معما و یا تعریف کردن جک و لطیفه علاقه دارند، کودکان خوش صحبت و نکته سنجی بار می آیند.

 از کودکان چیستان های مختلف کلامی بپرسید و برایشان لطیفه ها و حکایت های کوتاه کودکانه تعریف کنید. همچنین آن ها را به پرسیدن معماهایی که می دانند یا تعریف کردن لطیفه برای دیگران ترغیب کنید.

نامه نگاری:

به مناسبت ها و دلایل مختلف برای کودک نامه بنویسید و از کودک بخواهید برای دیگران نامه بنویسد.

 برای کودک قبل از دبستان، از او بخواهید که نامه خود را بگوید و شما دقیقاً گفته های او را بنویسید. 

نامه ها را می توانید به مناسبت روزهای مختلف، مانند روز پدر یا مادر و یا تولد یکی از دوستان یا بستگان برای فرد مورد نظر بنویسید. 

شاید لازم باشد قبل از نوشتن، درباره کلیت مطالبی که می توان در نامه نوشت توضیح مختصری برای کودک ارائه دهید. 

حفظ کردن شعر و شعرسرایی، یافتن کلمات هم وزن یا هم قافیه:

حفظ کردن اشعار و سرودهای کودکانه معمولاً برای کودکان دوست داشتنی است. به خاطر سپردن اشعار، علاوه بر کمکی که به تقویت حافظه و نیز افزایش دامنه لغات کودکان می کند سبب آشنایی کودک با کلام آهنگین شده و مهارت های زبانی او را افزایش می دهد.

گاهی از کودک بخواهید که خودش شعری بسازد و آن را بنویسید. 

بعضی وقت ها هنگام خواندن یک شعر برای کودک، به جای یکی از کلمات قافیه سکوت کنید و از کودک بخواهید با توجه به وزن و ریتم شعر کلمه ای را پیشنهاد کند.

بازی کلمات هم قافیه را خارج از شعر نیز با او تمرین کنید. با یک کلمه شروع کنید و همراه با کودک، کلمات هم وزن یا هم قافیه با آن را پیدا کنید. به عنوان مثال با کلمه قندان شروع کنید. کلمات دیگری مانند خندان، دندان و… کلماتی متناسب با آهنگ و قافیه کلمه قندان هستند.

 گزارشگری:

بخش هایی از یک اتفاق یا حادثه خیالی را برای کودک تعریف کنید و از او بخواهید به عنوان گزارشگری که در آن صحنه حضور دارد، ماجرا را گزارش دهد و یا با افراد دیگر مصاحبه کند و نظرات آن ها را درباره آن ماجرا بپرسد.

 

مثال:

پرنده بسیار بزرگ و عجیبی در شهری پیدا شده و مردم آن شهر، او را در بعضی خیابان ها دیده اند. او باعث خراب کاری هایی در بعضی جاها شده و الان کسی نمی داند که او کجاست. کودک به عنوان گزارشگر آن اتفاق، در شهر است و ماجرا را گزارش می دهد و با مردمی که او را دیده اند، مصاحبه می کند.

مصاحبه با کودک:

به کودک بگویید که می خواهم درباره موضوعی با تو مصاحبه کنم. او را آماده کنید و سوالاتی را از او بپرسید. می توانید موضوع مصاحبه را از خود کودک بپرسید. به او بگویید دوست داری درباره چه چیزی از تو سوال کنم و اگر موضوعی پیشنهاد کرد، سوالاتتان را، راجع به همان موضوع مطرح کنید. شما می توانید درباره هر موضوعی با کودک مصاحبه کنید. حتی اگر یک مطلب سیاسی یا اجتماعی خارج از سن و فهم کودک از آنها بپرسید، اکثر کودکان پاسخ های جالبی به سوالات شما خواهند داد.

برای مهم تر جلوه دادن این فعالیت، صدا یا تصویر کودک را حین مصاحبه ضبط و سپس برای خودش پخش نمایید.

خاطره گویی:

 از سنین پایین برای کودکان دفتر خاطرات تهیه کنید و هر از گاهی از او بخواهید که خاطره همان روزش را تعریف کند و شما آن را برایش بنویسید.

به خاطره گویی کودک در روزهایی که اتفاق خاصی مانند یک مهمانی، جشن، مسابقه و … در آن رخ داده است، بیشتر اهمیت دهید. چون معمولاً آن ها برای تعریف کردن رویدادهای خاص علاقه و انگیزه بیشتری نشان می دهند.

داستان پردازی:

از کودک بخواهید که برایتان داستان تعریف کند. این داستان می تواند بازگویی داستانی که قبلا شنیده و یا خودتان برایش تعریف کرده اید باشد و یا ساختن و خلق یک داستان، توسط خود کودک.

 گاهی می توانید برای کودک، موضوع یا شخصیت های داستان را مشخص کنید. مثلاً از او بخواهید راجع به مدرسه رفتن ماهی های زیر اقیانوس یا مهمانی حشرات در باغچه و… داستانی تعریف کند و یا به او بگویید داستانی تعریف کن که در آن یک گوزن، یک مار و یک کلاغ وجود داشته باشند.

گاهی داستانی را به صورت ناتمام برای کودک تعریف کنید و از او بخواهید خودش آن را ادامه دهد و یا به جای شخصیت های داستان تصمیم گیری کند.

بازی جملات نصفه نیمه:

یک جمله را به صورت ناقص بیان کنید و از کودک بخواهید آن جمله را کامل کند. 

مثال:

همان طور که داشتم در خیابان راه می رفتم…

روزی که همسایه جدید به کوچه ما آمده بود…

پسر کوچولویی که داشت با سرعت می دوید…

وقتی پرنده ها می خواهند لانه بسازند…

ماشین قرمزرنگی به سرعت توی خیابان پیچید ولی …

مادر در حالی که داشت وارد خانه می شد، دخترش را صدا زد و گفت: …

نکته:

اگر پس از کامل شدن جمله از کودک بخواهید که هر چه از جمله به خاطر دارد را از اول بیان کند، تمرین مناسبی برای تقویت حافظه شنیداری کودک به حساب می آید. البته برای کودکان کم سن نباید توقع داشته باشید که جمله را کامل و بدون پس و پیش کردن یا تغییر در آن و به صورت کامل بیان کنند. جمله کودک فقط در حد بیان کلیت ماجرا نیز قابل قبول است.

بازی جمله سازی:

 یک یا چند کلمه به کودک بدهید و از او بخواهید با آنها جمله بسازد. از آنجایی که کودکان درکی از جمله ندارند، می توانید بگویید چیزی بگو که در آن، این کلمه استفاده شده باشد.

همیشه به یاد داشته باشید که بهترین شیوه توضیح دادن یک مطلب جدید برای کودکان، مثال زدن است. بنابراین خودتان با چند مثال، او را متوجه فعالیتی که می خواهید کودک انجام دهد، بکنید.

ممکن است مطلبی که کودک می گوید فراتر از یک یا حتی چند جمله باشد و یا حتی ممکن است کودک کلمه مورد نظر شما را در مطلبی که می گوید به کار نبرد. کلمه را دوباره به او یادآوری کنید ولی با سخت گیری در اجرای تمرین او را از ادامه بازی دلسرد نکنید. در نهایت هدف از همه این بازی ها صحبت کردن همراه با تفکر هر چه بیشتر کودکان است.

می توانید از کودک بخواهید که با کلمه مورد نظر شما یک جمله عجیب، خیالی یا خنده دار بگوید.

این بازی را به صورت نوبتی با کودک انجام دهید تا کودک از جملات شما الگو برداری کند و همچنین جذابیت بازی برایش بیشتر شود.

بازی جمله سازی و بازی جمله های نصفه نیمه، می توانند مقدمه ای برای بازی داستان ناتمام باشند.

تکرار عبارت های زبان گیر:

منظور از عبارت های زبان گیر،عبارت هایی مانند «شیش سیخ جگر، سیخی شیش هزار» هستند که در تکرار پشت سر هم به دلیل شباهت تلفظ حروف به کار رفته در کلماتشان، اشتباه گفتاری ایجاد می کنند. تکرار این عبارت ها در عین جذابیت و مفرح بودن برای کودکان، تمرین های مناسبی برای تلفظ و بیان کودکان به حساب می آیند.

تعدادی از زبان گیر های مناسب کودکان در زیر آورده شده است:

• دایی چاقه چایی داغه
• شیش سیخ جگر سیخی شیش هزار
• سه دزد رفتن به بز دزدی
• سارا سه شیشه سرشیر خرید
• قوری گل قرمزی
• دست راستش سُسی شد
• غوله رو با قند گول زدیم

مسابقه ۲۰ سوالی:

بازی بیست سوالی را به صورت نوبتی با کودک انجام دهید. این بازی علاوه بر فوایدی که در زمینه حدس زدن، طراحی پرسش های هدفمند، کشف و حل مسئله دارد، سبب افزایش مهارت های زبانی کودکان می گردد.

جمع بندی:

هوش زبانی یکی از مهم ترین جنبه های هوشی در انسان و یکی از اصلی ترین وجوه تمایز ما با سایر موجودات زنده است. زبان، اصلی ترین راه برای برقراری ارتباط و نیز راهی برای اندیشیدن در انسان است.

تمرین ها و فعالیت های مناسب می توانند سبب افزایش هوش زبانی کودکان و بزرگسالان شده و مهارت آن ها را در این زمینه بهبود بخشند.

ویژگی اصلی تمرین های مناسب با این کارکرد، در معرض بودن با کلمات و واژه ها به عنوان اصلی ترین ابزارهای زبان و استفاده هوشمندانه هر چه بیشتر از آن هاست.

این مطلب را هم ببینید: